Naslovna » Demografija » Pojmovnik najčešće korišćenih termina
Pojmovnik najčešće korišćenih termina
Demografija - nauka o stanovništvu. Proučava broj stanovnika i komponente rasta stanovništva (rađanje i umiranje, emigracije i imigracije); strukturu, distribuciju, gustinu naselјenosti; uzroke i posledice demografskog razvitka.
Populaciona politika – neposredne i posredne mere i akcije koje sprovodi država u cilјu uticaja na broj stanovnika, komponente kretanja stanovništva (prirodne i migracione), njegovu strukturu i prostornu distribuciju.
Migracija –prostorna (geografska) pokretlјivost stanovništva preko ili unutar državne granice. Migracije mogu biti stalne ili privremene, prisilne ili dobrovolјne, spolјne - međunarodne, preko granica određene države, ili unutrašnje - u okvirima iste države. Prema motivu, mogu se razlikovati ekonomske, političke, bračne, porodične itd.
Kretanje stanovništva - promena ukupnog broja stanovnika na određenoj teritoriji tokom određenog vremenskog perioda. Komponente kretanja stanovništva su prirodne (rađanje - fertilitet - natalitet i umiranje – smrtnost - mortalitet) i migracione (doselјavanje - imigracije i odselјavanje - emigracije).
Prirodni priraštaj – rezultat prirodnog kretanja stanovništva koji sa migracijama predstavlјa komponentu rasta (kretanja) stanovništva. Predstavlјa razliku broja živorođenih i umrlih u određenom vremenskom periodu. Prirodni priraštaj je pozitivan ukoliko je broj živorođenih veći od broja umrlih, a negativan ukoliko broj umrlih nadmašuje broj živorođenih.
Fertilitet – rađanje. Obično se koristi umesto pojma natalitet, kada se posmatra rađanje u fertilnom (reproduktivnom) periodu života žene (od 15 do 49 godina).
Natalitet - broj rođenih u ukupnom stanovništvu na određenoj teritoriji u određenom vremenskom periodu.
Stopa nataliteta (opšta stopa nataliteta) - godišnji broj živorođenih u odnosu na prosečan broj stanovnika u godini posmatranja (obično se izražava u promilima tj. na 1000 stanovnika).
Stopa ukupnog fertiliteta (SUF) – jedan od osnovnih pokazatelјa nivoa plodnosti (fertiliteta) ženskog stanovništva. Pojednostvlјeno, SUF predstavlјa ukupan broj živorođene dece po jednoj ženi. Koristi se i kao jedan od osnovnih pokazatelјa nivoa reprodukcije stanovništva odnosno zamene generacija. U većini razvijenih zemalјa vrednost SUF-a od 2,1 deteta po ženi smatra se nivoom fertiliteta koji obezbeđuje prostu reprodukciju (zamenu generacija).
Mortalitet – smrtnost. Broj umrlih u ukupnom stanovništvu na određenoj teritoriji u određenom vremenskom periodu.
Stopa mortaliteta (opšta stopa smrtnosti) - broj umrlih u odnosu na prosečan broj stanovnika u godini posmatranja (obično se izražava u promilima – broj umrlih na 1000 stanovnika).
Migracioni saldo – razlika između broja doselјenih i odselјenih s nekog područja u određenom periodu. Migracioni saldo može biti pozitivan (više doselјnih nego odselјenih), negativan (manje doselјenih nego odselјenih) ili nulti (jednak broj doselјenih i odselјenih).
Projekcije stanovništva – model demografske budućnosti sačinjen na bazi pretpostavki o trendovima komponenti kretanja stanovništva (fertiliteta, mortaliteta, migracija) koje u momentu nastanka projekcija mogu, ali i ne moraju da izgledaju realno ostvarive. Projekcije se obično rade u više varijanti, a po dužini perioda na koji se odnose, mogu biti kratkoročne (5-10 godina), srednjoročne (do 50 godina) i dugoročne (i do nekoliko vekova). U uskoj vezi je i termin procene stanovništva. Procene se odnose na sadašnjost ili prošlost.
Starenje stanovništva (demografsko starenje) – promena starosne strukture koja podrazumeva povećanje udela sredovečnog i starog stanovništva i istovremeno smanjenje udela mladih, u ukupnom stanovništvu. Taj proces se ogleda i kroz povećanje prosečne starosti stanovništva. Starenje stanovništva je u najvećoj meri uslovlјeno smanjenjem fertiliteta odnosno broja živorođenja, dok promene smrtnosti stanovništva po starosti, kao i migracije mogu uticati na ubrzanje ili usporavanje demografskog starenja.
Starosna piramida – najčešći grafički prikaz strukture stanovništva po starosti i polu, predstavlјen kao dvostruki histogram. Starosne grupe su predstavlјene počev od najmlađih ka najstarijim, muško stanovništvo je s leve, a ženesko s desne strane.
